"Rekin" - nowa seria na BBC Earth od 23 sierpnia

Pod falami oceanu żyje pełna tajemnic prastara rodzina – rekiny. Polują we wszystkich morzach i są najgroźniejszymi drapieżnikami oceanów. Przez ostatnie dwa lata zespół Redakcji Historii Naturalnej BBC przemierzał świat, aby nakręcić o niej serię. "Rekin" to jedyny w swoim rodzaju film przyrodniczy o tych niezwykłych, choć nie do końca dobrze zrozumianych zwierzętach.

W tym roku przypada czterdziesta rocznica nakręcenia „Szczęk”, filmu, który stawiał rekiny w negatywnym świetle. Nowa seria BBC zmieni sposób ich postrzegania, odsłaniając wszystkie aspekty ich życia i ukazując je, jako inteligentne, towarzyskie, ale bardzo skomplikowane stworzenia.

Korzystając z najnowszej technologii ultra HD oraz technologii szybkich kamer do nagrywania nieznanych dotąd zachowań, zespół sfilmował ponad 30 gatunków rekinów oraz ich kuzynów – płaszczek - w dziesiątkach miejsc na świecie.

Istnieje ponad 500 gatunków rekinów, choć bardzo wiele je różni, wszystkie należą do wielkiej zoologicznej rodziny. Największy z nich - rekin wielorybi - osiąga długość ponad 40 metrów, najmniejszy - rekin foremkowy - mieści się w dłoni i świeci w ciemności. Zespół sfilmował zaloty rekinów, formowanie się zarodka, dorastanie rekinów, a nawet sposób, w jaki czyszczą sobie zęby.

Pierwszy film przedstawia wielką różnorodność rekinów i wyjaśnia, dlaczego są takimi doskonałymi łowcami. Spotkamy się oko w oko z tawroszem, który żyje wśród wraków statków niedaleko wybrzeża Cape Fear oraz z oceanicznymi żarłaczami czarnopłetwymi żyjącymi przy południowych wybrzeżach Afryki, gdzie co roku gromadzą się ich setki, aby polować na ławice sardeli migrujących wzdłuż wybrzeża. To największe zbiorowisko polujących rekinów na świecie.

W rozświetlonych słońcem wodach Indonezji żyje rekin o dziwnej nazwie - łobegong brodaty - który wygląda jak kawałek koralowca, kiedy leży bez ruchu i czeka, aż przepłynie koło niego niczego niespodziewająca się ofiara. Mako ostronose to najszybsze rekiny na świecie - zmierzono, że mogą płynąć z prędkością 74 km/h. W przeciwieństwie do nich rekiny grenlandzkie, które żyją po 200 lat pod lodami Arktyki, a ich metabolizm jest obniżony tak, aby były w stanie poradzić sobie z temperaturami poniżej zera, osiągają prędkość zaledwie 1 km/h.

Wiele rekinów przystosowało się do życia w głębokich oceanach i przybrało bardzo dziwny wygląd. Rekin płaszczak ma 200 zębów i łapie ofiarę jak wąż, a dziwnie wyglądający rekin chochlik nie zmienił się prawie wcale od 100 milionów lat. Rekin epolet to jego przeciwieństwo – ewoluował, aby móc spacerować po lądzie. Żeruje na płyciznach Wielkiej Rafy Koralowej. Ponieważ podczas odpływu może znaleźć się na suchym lądzie, jego płetwy piersiowe mogą mu służyć, jako nogi i dzięki temu jest w stanie (dosłownie!) wyjść z kłopotliwej sytuacji. W programie występują również rekiny kosogonowate, długoszpary, białopłetwe rekiny rafowe oraz najsławniejszy i najbardziej przerażający z nich wszystkich: żarłacz biały.
Żarłacze białe polują na foki w wodach Afryki południowej, atakują je od spodu z taką siłą, że niekiedy wyskakują całe nad powierzchnię wody. To spektakularne zachowanie zespół sfilmował za pomocą zestawu kamer podwodnych, szybkich kamer i kamery zamontowanej w helikopterze.

W drugim programie przyjrzymy się sekretnemu życiu rekinów i płaszczek, począwszy od zalotów i godów, aż po dojrzewanie młodych; od ich niesamowitego sposobu nawigacji, po zaskakujące relacje, jakie nawiązały z innymi stworzeniami – nawet z ludźmi. Zobaczymy też inne oblicze żarłacza białego, który jak się okazuje bywa też bardzo uprzejmy. Niedawno odkryto, że żarłacze białe używają języka ciała, aby komunikować się między sobą, w filmie zobaczymy, jak dwa rekiny dają sobie do zrozumienia, że nie są dla siebie zagrożeniem. Kiedy ponad 150 żarłaczy białych spotyka się w jednym miejscu niedaleko Gwadelupy po to, aby polować na słonie morskie, mogą używać tych sygnałów, by zakomunikować, kto dowodzi akcją, aby uniknąć konfliktów.

Na Pacyfiku, setki rekinów młotów zbierają się, aby znaleźć partnera w pięknie zaaranżowanym tańcu, który może trwać cały dzień. A kiedy nadchodzi okres godowy rekinów Port Jackson, tysiące przedstawicieli tego gatunku zbiera się w Jervis Bay w Australii. Samice składają niewiele jaj, ale każde z nich ma kształt przypominający korkociąg wielkości ich głów. Aby dać jajom jak największe szanse przeżycia, ewolucja rekinów wykształciła ten dziwny kształt, który pozwala na umieszczanie jaj bezpiecznie pod skałami.

Sposób, w który niektóre rekiny wydają na świat swoje młode bardziej przypomina rozród ssaków. Na odizolowanych namorzynach południowego Bimini na Bahamach ciężarna samica żarłacza żółtego rodzi w pełni uformowane młode, które nosiła 12 miesięcy – samice posiadają rekinią wersję pępowiny i łożyska, a młode mają nawet pępek. Małe rekiny spędzają pierwsze siedem lat w „żłobkach” znajdujących się głęboko w namorzynach, gdzie nawiązują przyjaźnie z innymi rekinami, ucząc się od nich jak znajdować jedzenie i unikać niebezpieczeństw.

Rekiny wielorybie ważą do 20 ton i żywią się planktonem filtrując go z ponad 4,5 miliona litrów spożywanej każdego dnia wody, natomiast rekiny tygrysie spędzają całe tygodnie w podróży, aby dostać się do Raine Island w pobliżu Wielkiej Rafy Koralowej, gdzie objadają się żółwiami zielonymi, które przypływają tam na okres lęgowy trwający kilka tygodni w roku.

Najbardziej towarzyskie z rodziny rekinów są płaszczki – są to płaskie, długie rekiny ze „skrzydłami”; płetwy piersiowe niektórych z nich osiągają do siedmiu metrów. Tak jak rekiny, posiadają złożone życie społeczne, ale jeden ich gatunek – mobula - wykształcił najbardziej nietypowy sposób na zwrócenie na siebie uwagi: wyskakuje z wody i na koniec wykonuje salto w powietrzu, zakończone potężnym pluskiem. Każdego roku setki tysięcy tych osobników zbiera się, aby żerować w okolicach Baha w Nowym Meksyku, wtedy też można zobaczyć ten nietypowy pokaz akrobacji w ich wykonaniu.

Wiele rekinów i płaszczek jest mistrzami nawigacji, przemierzającymi tysiące kilometrów w poszukiwaniu jedzenia. Niektóre z nich kierują się słońcem, księżycem, zmysłem powonienia albo nawet sensorami, które działają jak kompas.

W kolejnym programie zobaczymy niezwykłe wysiłki podejmowane na całym świecie przez naukowców, którzy odkrywają sekrety i badają przyszłość rekinów w najtrudniejszym okresie w historii tego gatunku.

To początek złotego wieku dla uczonych zajmujących się rekinami – odkrywają, że rekiny to nie bezmyślne drapieżniki, ale zaskakujące, inteligentne i towarzyskie stworzenia. Niestety trwa wyścig z czasem, bo wiele gatunków rekinów jest zagrożonych wyginięciem, a liczebność niektórych populacji gwałtownie spada.

Doktor Demian Chapman odkrywa, że rekiny białopłetwe są wystarczająco mądre, by ściągać ryby z żyłek miłośników sportowego wędkarstwa, ponieważ nauczyły się rozpoznawać subtelne zmiany w dźwięku, jaki wydaje silnik łodzi, kiedy ryba zostaje złowiona. Dr Andrea Marshall demonstruje, dlaczego wielkie manty są najmądrzejszymi rybami w morzu i udowadnia, że są bardziej do nas podobne niż nam się wydaje.

Dzięki badaniom świata rekinów, możliwe stało się dokonanie istotnych przełomów w medycynie
i inżynierii. Profesor David Gruber bada dziwnego rekina z gatunku Cephaloscyllium ventriosum, który świeci w ciemności. Nurkuje z unikalną kamerą, która została zaadaptowana tak, aby ukazywać obraz widziany okiem rekina i pokazuje, jak skóra tych zwierząt emituje fluorescencyjny, zielony odblask przy świetle księżyca. Ta skóra może całkowicie zmienić sposób leczenia chorób zagrażających życiu, takich jak nowotwory albo choroba Alzheimera. Substancja chemiczna, która sprawia, że rekin świeci w ciemności, może zostać wykorzystana do wykrywania komórek choroby. Śledząc sposób, w jaki rozprzestrzenia się w ciele człowieka, będzie można zbadać, jak rozwija się choroba i zaobserwować, jakie leki najlepiej zatrzymują jej rozwój. Paradoksalnie, ta nowa wiedza pojawia się właśnie w momencie, gdy tak wiele rekinów jest zagrożonych wyginięciem. Największym zagrożeniem jest dla nich rybołówstwo przemysłowe, w wyniku którego ginie szacunkowo 100 milionów rekinów rocznie. Naukowcy obawiają się, że możemy całkowicie i nieodwracalnie stracić niektóre gatunki – czasem nawet zanim zdążymy się dowiedzieć, że istniały. Obecnie wyginięcie grozi aż dwudziestu trzem procentom znanych gatunków rekinów.

Dr David Ebert odkrył 24 nowe gatunki i uważa, że prawdopodobnie istnieje jeszcze wiele dotychczas nieodkrytych. Jednym z najlepszych miejsc, w których można ich szukać są targi rybne na Tajwanie, gdzie coraz częściej można znaleźć gatunki żyjące w głębinach, co wskazuje na to, że trawlery łowią ryby głębiej niż kiedykolwiek.

Dr Demian Chapman wyjaśnia, że rekiny są niezbędne do utrzymania ekosystemów oceanicznych w dobrym stanie, ponieważ są drapieżnikami znajdującymi się na szczycie łańcucha pokarmowego. Jeżeli te drapieżniki zostaną usunięte, cały habitat zmieni się fundamentalnie – jak to miało miejsce, kiedy wilki czy tygrysy zostały usunięte z habitatów na lądzie.

Ataki rekinów są rzadkością: ludzie 50 000 razy częściej toną niż są atakowani przez rekiny. Wiele rekinów ginie w sieciach albo jest zabijanych w celu utrzymania ich z dala od plaż, chociaż nie ma dowodów na to, że te metody rzeczywiście działają. W Flase Bay w Kapsztadzie ponad 700 wielkich żarłaczy białych dzieli zatokę z surferami i pływakami. Dr Alison Kock zbadała, gdzie udają się rekiny i jak znajdują swoje ofiary po to, by wykorzystać wiedzę naukową i informacje na temat zachowań rekinów w celu zmniejszenia zagrożenia z ich strony.

Podejście do rekinów się zmienia. Ostatnio, w Australii Zachodniej miały miejsce trwające dwa dni demonstracje przeciwko odstrzałowi rekinów, w których wzięły udział tysiące protestujących. W Azji cena rekinich płetw gwałtownie spada. Poza tym, w wielu krajach turystyka związana z rekinami staje się sukcesem biznesowym: ludzie ustawiają się w kolejkach, aby nurkować z rekinami; rekiny zaczynają być więcej warte żywe niż martwe. Być może szala w końcu przechyli się na korzyść rekinów.

W ostatniej części cyklu widzowie zostaną zapoznani z technikami filmowymi, które zostały wykorzystane podczas kręcenia każdego z odcinków serii Rekin. Przekonamy się, że nie każdy operator kamery byłby w stanie wskoczyć do wody pełnej drapieżników i spędzić w niej tyle czasu, ile potrzeba, by uzyskać ten jedyny i niepowtarzalny materiał. Zobaczymy, jak dużo przygotowań wymaga praca takich śmiałków oraz jakie szczegółowe plany muszą poprzedzić rozpoczęcie zdjęć. Nie zabraknie oczywiście zdjęć z bardzo bliskich spotkań operatorów kamer z głównymi bohaterami cyklu, rekinami.