Chełmsko Śląskie. Nieodkryta perełka na Dolnym Śląsku. Tu na każdym kroku czuć historię!

Chełmsko Śląskie to wieś na Dolnym Śląsku położona na wysokości 500-550 m n.p.m. Znajduje się na terenie powiatu kamiennogórskiego w gminie Lubawka. Po czasach, gdy była miastem, został jej herb i budynek dawnego ratusza. Herb niezwykły, nadany Chełmsku w 1580 roku przez cesarza Rudolfa II przedstawia zwierzę, które przypomina skrzyżowanie lisa z wiewiórką z łapami lwa.

Centrum Chełmska Śląskiego to niewielki Rynek na planie trapezu otoczony przepięknymi kamieniczkami. Pięć z nich to domy podcieniowe z XVIII-XIX w., pozostałe kamieniczki pochodzą z XVI, XVII i XVIII wieku. Jest też ruina domu z XVII wieku pod adresem Rynek 27-28.

Nad Rynkiem góruje kościół pw. Świętej Rodziny wybudowany w latach 1727–1728, który otaczają niezwykłe figury nagrobne. Obok stoi budynek dawnej szkoły parafialnej z 1575 r., przebudowany w XVII w.

Z przewodnika dowiadujemy się, jak prężnie działającym miastem było Chełmsko w XVIII wieku. W 1787 roku pełne ręce roboty mieli tu piekarze, cukiernicy, ślusarze, garbarze, gorzelnicy, łaziebnicy, rękawicznicy czy pończosznicy. Był też kat i komornicy. Ale najwięcej mieszkało tu i pracowało tkaczy. I właśnie z tkactwa przez wieki miasto to słynęło w całej Polsce, Europie i na świecie!

Tradycje tkactwa, sukiennictwa i płóciennictwa sięgają tu XVI w. Mimo zmian właścicieli (od 1298 r. miasto należało do Jeriko de Ysinburga i jego siostrzeńca Presecha de Gutinsteyna, w 1343 r. sprzedał je opatowi cystersów Mikołajowi II z pobliskiego Krzeszowa - było własnością klasztoru aż do kasaty zakonu w 1810 r.), burzliwej historii (wojen husyckich, starć na tle religijnymi między protestantami a katolikami), tragicznych pożarów (m.in. w 1567 i 1629 r.), Chełmsko Śląskie żyło i słynęło z uprawianego tam lnu oraz tkactwa i handlu wyrobami sukienniczymi. Można to poczuć, skręcając w ulicę, przy której stoi rząd historycznych drewnianych budynków - domów tkaczy.

W drugiej połowie XVII w., tkaniny z Chełmska Śląskiego były już znane i sprzedawane w całej Europie, a nawet w Ameryce! W tym czasie powstały zespoły drewnianych domów: "Dwunastu Apostołów" i "Siedmiu Braci".

Domy tkaczy "12 Apostołów" zbudowano w 1707 r. przy dzisiejszej ul. Sądeckiej. Produkowane przez nich płótna słynęły z jakości i wytrzymałości. W szczytowym momencie rozkwitu miasta, w użyciu było prawie 350 maszyn tkackich, na których pracowało 193 rzemieślników i 26 czeladników. Domy stoją w szeregu. Są to parterowe, podcieniowe budynki pokryte gontem. Wewnątrz każdego domu była część mieszkalna i warsztat. Jak wyglądały, można się przekonać, wchodząc do jednego z nich, w którym mieści się Izba Tkacka.

Wyroby tkaczy przynosiły spory dochód, miasto było sławne, a mieszkańcy nie mogli narzekać na brak pracy i biedę. Do czasu pojawienia się pierwszych tkalni mechanicznych pod koniec XIX w., które zaczęły powoli wypierać tradycyjne rzemiosło. Świetnie rozwijał się za to przemysł i turystyka, a pomogła w tym linia kolejowa doprowadzona z Kamiennej Góry. Przepięknie położone miasteczko licznie odwiedzali turyści. Działało kilka gospód i hoteli. Blisko było do Krzeszowa czy czeskiego Adršpachu.

Podczas II wojny światowej istniał tu obóz pracy, filia obozu Gross-Rosen - na cmentarzu jest zbiorowa mogiła 77 więźniów. Po wojnie miasto znalazło się w granicach Polski, a jego niemieccy mieszkańcy zostali zmuszeni do wyjazdu. W 1947 r. przyjęło nazwę Chełmsko Śląskie (wcześniej Szymrych).

Dziś Chełmsko sprawia wrażenie opustoszałego. W Rynku działa sklepik spożywczy, monopolowy i kwiaciarnia. Na ławkach przesiadują starsi mieszkańcy. Jest cicho, sennie i trochę smutno. Zabytkowe kamieniczki wręcz błagają o remont, a nam żal patrzeć jak jest i myśleć, jak powinno być.

Chełmsko Śląskie zachowało swój pierwotny układ z Rynkiem i dominującym nad miastem kościołem. W Rynku i okolicy każdy dom ma przynajmniej kilkaset lat!

Zabytkowe budowle, które trzeba zobaczyć w Chełmsku Śląskim:

• kościół parafialny pw. Świętej Rodziny, barokowy, z lat 1670–1691
• plebania kościoła pw. Świętej Rodziny, ul. Powstańców Śląskich 2, z lat 1727–1728
• cmentarz rzymskokatolicki parafialny, z połowy XIX w.
• dom z XVII w., ul. Kamiennogórska 1
• dom, ul. Kamiennogórska 7, z XVIII, przebudowany w XIX w. W oficynie oryginalne barokowe drzwi z 1 poł. XVIII wieku.
• dom z połowy XVIII w., ul. Kamiennogórska 11
• dom, z XVIII w.; z zespołu drewnianych domów tkaczy „Siedmiu Braci”, wybudowanych dla bawarskich tkaczy drogiego adamaszku pozostał tylko jeden, można go oglądać przy ul. Kamiennogórskiej 21
• dawna szkoła parafialna z 1575 r. (dawna plebania), ul. Kościelna 5, przebudowana w XVII w.
• barokowe i klasycystyczne kamienice północnej i zachodniej pierzei rynku:
• pięć domów podcieniowych, Rynek 5, 6, 7, 8, 9, z XVIII-XIX w.
• dziewięć domów, Rynek 10, 11, 12, 13, 14, 21, 22, 29, 30, z XVI w.
• dom, Rynek 15, z XVIII w., przebudowany w XIX w.
• dom, Rynek 20, z XVII w., przebudowany w XX w.
• ruina domu z XVII wieku, Rynek 27-28
• zespół drewnianych domów tkaczy, tzw. „12 Apostołów” z 1707 r., ul. Sądecka 13-23
• rzeźba gotycka z około 1500 roku w narożniku kamienicy Rynek 4
• budynek ratusza
• kościół poewangelicki
• kaplica św. Anny na Rogu

Zobaczcie, jak dziś wygląd Chełmsko Śląskie: