Armia cieni

Naprawdę nazywał się Jean - Pierre Grumbach, Melville to jego pseudonim z okresu wojennej działalności w konspiracji, przyjęty w dowód uznania dla talentu amerykańskiego pisarza, twórcy "Moby Dicka". Chociaż w ciągu 25 lat karieryreżyserskiej nakręcił zaledwie 12 filmów, zapewniły mu one szczególną pozycję w historii francuskiego kina. Nietypowa była już jego droga do filmowej kariery. Nigdy nie ukończył żadnej szkoły filmowej, mimo że jako młody chłopak spędzał całe dnie w kinie, wręcz "pochłaniając" amerykańskie obrazy z lat 1930 - 37, nie przeszedł stażu realizując filmy krótkometrażowe (nakręcił tylko jeden, w 1946 r. - "24 godziny z życia clowna"), nie asystował żadnemu ze swychsławnych kolegów. W czasie wojny Melville walczył we francuskiej kawalerii, później w armii angielskiej, a wreszcie we francuskim RuchuOporu. W 1945 r. wrócił do Paryża, gdzie założył własne studio filmowe, uniezależniając się dzięki temu - jako jeden z nielicznych reżyserów - od kaprysów producentów. Jego debiutancki film fabularny - "Milczenie morza" z 1949 r. - okazało się dziełem niezwykłym, w pełni dojrzałym, dało też początek tzw. kinu bezdialogowemu. W połowie lat 50. Melville zajął się filmem gangsterskim i pozostał mu wierny przez długie lata, świadomie transponując ukochane od młodości i w jego opinii najdoskonalsze wzory amerykańskie z lat 30. Spod ręki Melville'a wyszły takie arcydzieła gatunku, jak "Kapuś", "Bob Ryzykant", "Drugi oddech", "Samuraj", "W kręgu zła" czy "Glina". "Armia cieni" to trzeci film w dorobku Melville'a (po "Milczeniu morza" i "Leonie Morinie, księdzu") ukazujący życieFrancuzów za okupacji. Podstawą scenariusza stała się wydana w 1943 r. powieść Josepha Kessela. Jej tematykabyła Melville'owi - jako byłemu działaczowi Resistance - szczególnie bliska i niemal natychmiast zapragnął przenieśćją na ekran. Z różnych przyczyn mógł swe marzenie zrealizować dopiero ćwierć wieku później. Jego film przynosi ponury i krytyczny obraz okupowanej Francji: zrezygnowane, obojętne i bierne społeczeństwo, żandarmi kolaboranci, podporządkowani zaleceniom rządu Vichy, a pośród tego tytułowa "armia cieni", grupa anonimowych desperatów, którzy giną jeden po drugim, często zupełnie niepotrzebnie. Jest rok 1942. W okupowanej Francji działa siatka Ruchu Oporu. Jednym z członków jej marsylskiego oddziału jest Philippe Gerbier, inżynier, zwolennik De Gaulle'a. Aresztowany przez gestapo, zostaje następnie przewieziony do Paryża. Udaje mu się uciec stamtąd, zabijając strażnika i wrócić do Marsylii. Tu, wraz z dwoma współtowarzyszami: Flixem i Lemasque'iem, Gerbier wykonuje wyrok na zdrajcy, który go zadenuncjował. Do organizacji przystępuje niebawem także Jean - Franois, dawny kolega Flixa, który otrzymuje zadanie dostarczenia radiostacji Mathildzie, działaczce Ruchu Oporu w Paryżu. Przy okazji mężczyzna odwiedza swego brata, Luca Jardie. Z pozoru bogaty fantasta, Luc jest w rzeczywistości szefem całej siatki, o czym Jean - Franois nie ma pojęcia. Gerbier, ukrywający się w Lyonie, przygotowuje tymczasem ucieczkę 8 działaczy - w tym Luca - do Anglii. Wcześniej jednak gestapo aresztuje Flixa. Mathilde, Lemasque i "Bison" próbują go uwolnić, ale przybywają za późno: torturowany Flix umiera. W ręce oprawców trafia także Jean - Franois, który dał się dobrowolnie aresztować tylko po to, by uprzedzić kolegę o planowanej akcji. Gestapo ponownie aresztuje również Gerbiera i skazuje go na śmierć. Mathilde podejmuje heroiczną próbę jego uwolnienia.