Czas Cyganów

"Czas Cyganów", trzecie (po uhonorowanej Złotym Lwem "Czy pamiętasz Dolly Bell?" i nagrodzonym Złotą Palmą "Ojcu w podróży służbowej") dzieło w dorobku najwybitniejszego twórcy filmowego z obszaru byłej Jugosławii, Emira Kusturicy, okazało się prawdziwą rewelacją festiwalu w Cannes w 1989 r. Wprawdzie Kusturica otrzymał tam "tylko" nagrodę za reżyserię, ale nikt nie miał wątpliwości, że - odwrotnie niż w przypadku uhonorowanego wówczas Złotą Palmą filmu "Seks, kłamstwa i kasety wideo" - tutaj wyróżnienie było w pełni zasłużone. Jak pisali krytycy - "film jest bliski arcydzieła". Kusturica poraża widza witalną, zmysłową siłą swego filmu. Z zadziwiającym wyczuciem miesza humor z dramatem, balladowy ton z estetyką surowego reportażu społecznego. Przełamuje schematyzm postaci i konfliktów barwną, bogatą inscenizacją, balansuje między jawą i snem i jakby mimochodem tworzy własną, niezwykle sugestywną wizję świata. Jest to świat bezlitosny, ale zamieszkujący go ludzie zostali potraktowani z wyrozumiałością i humorem, choć reżyser jest świadom, że w sprzyjających temu okolicznościach mogą się przekształcić w okrutne potwory. Zanim Kusturica przystąpił do realizacji, spędził 9 miesięcy w romskiej wspólnocie w Skopje, badając naturę jej mieszkańców, zakamarki duszy tych wiecznych tułaczy, ich mentalność i obyczaje. Aby podkreślić autentyzm filmu, zaangażował aktorów nieprofesjonalnych, w tym znakomitą Ljubicę Adzović w roli babki głównego bohatera. Autorów scenariusza zainspirowały losy 17 - letniego Perhana, wychowanka domu poprawczego w Skopje, oraz artykuły prasowe na temat uprawianego przez Cyganów handlu dziećmi. Nastoletni Perhan jest "żołnierskim bękartem", jak nazywają go sąsiedzi, urodzonym ze związku matki Cyganki z jakimś Słoweńcem. Ale matka umarła przed laty i Perhana oraz jego młodszą siostrę Dacę wychowuje babka, trochę znachorka, trochę czarownica. W nędznym, skleconym z dykty domu mieszka również syn babci, Merdzan, hazardzista - pechowiec. Perhan kocha się w swej rówieśniczce Azrze, ale jej matka nie chce oddać pięknej dziewczyny biedakowi, który - obdarzony zdolnościami telekinetycznymi - potrafi jedynie przesuwać na odległość łyżki czy puszki. Pewnego dnia w cygańskiej osadzie zjawia się Ahmed, który dorobił się majątku we Włoszech, zmuszając do żebractwa i kradzieży grupkę swych kilku - i kilkunastoletnich podopiecznych. Gdy znachorka Baba ratuje od śmierci jego synka Roberta, Ahmed oferuje się w zamian opłacić leczenie małej Dacy, która musi być poddana operacji w szpitalu w Ljublianie. Ahmed zabiera Dacę i Perhana ze sobą, obiecując dziewczynce wyzdrowienie, a Perhanowi zdobycie majątku na ślub z Azrą i wybudowanie własnego domu. We Włoszech podstępnie rozdziela rodzeństwo, zmuszając oboje do dokonywania kradzieży na jego rzecz. Początkowo czysty i uczciwy Perhan musi dostosować się do nowych zasad. Tłumacząc sobie, że robi to dla Azry, wciąga się w złodziejskie rzemiosło i dochodzi nawet do dużej wprawy. Gdy Ahmed zostaje częściowo sparaliżowany po wylewie, przekazuje