Na krawędzi życia

Film dokumentalny o doktorze Zygmuncie Klukowskim, lekarzu ze Szczebrzeszyna na Zamojszczyźnie (pracował tam od 1919 roku do końca lat pięćdziesiątych), który napisał słynny "Dziennik z lat okupacji". Dzieło to jest dzisiaj podstawowym źródłem wiedzy o narastaniu terroru okupacyjnego w niewielkiej społeczności, składającej się - jak często na kresach bywało - w połowie z Polaków, w połowie z Żydów. Zygmunt Klukowski opisuje dzień po dniu narastanie atmosfery zagrożenia, najpierw pojedyncze mordy Niemców na Żydach, potem eskalację terroru i zagładę całej ludności żydowskiej w mieście. Atmosferę tamtych dni oddają sceny fabularyzowane z aktorem grającym dra Klukowskiego - w szpitalu, podczas pisania dziennika, w krętych uliczkach Szczebrzeszyna, na żydowskim kirkucie. Grozę czasu potęgują unikatowe zdjęcia, obrazujące znęcanie się Niemców nad zamojskimi Żydami i ostateczną ich zagładę, oraz fabularyzowane sceny (cytaty z "Powstania Zamojskiego"). Klukowski był wielkim społecznikiem i pasjonatem historii: zakładał bibliotekę w Szczebrzeszynie, muzeum w Zamościu, był redaktorem "Teki Zamojskiej". Napisał kilkadziesiąt prac nt. Zamojszczyzny, m. in. "Zbrodnie niemieckie na Zamojszczyźnie", które przetłumaczone na angielski stały się koronnym dowodem w procesie norymberskim (doktor został zaproszony do Norymbergii jako jeden z trzech! polskich świadków). W czasie wojny współpracował blisko z Armią Krajową, wielokrotnie leczył w szczebrzeskim szpitalu rannych partyzantów, np. późniejszego pisarza Zbigniewa Jakubika. Po wojnie, mimo zasług dla polskiej racji stanu, był prześladowany i więziony przez UB, które pragnęło wyłączyć doktora z życia publicznego. Ponieważ sam był postacią zbyt znaną, żeby go wyeliminować fizycznie, uczyniono to pośrednio, skazując na śmierć jego syna Tadeusza. Wyrok wykonano w 1953 roku. Ostatnio IPN ujawnił nowe, nieznane dotąd dokumenty dotyczące tej zbrodni. O Klukowskim opowiedzą m. in. prof. dr Zygmunt Mańkowski, prof. dr Jerzy Markiewicz, Izabella Gajewska - żołnierz AK, koleżanka Tadeusza Klukowskiego, razem z nim sądzona. Wykorzystaną zostaną nagrania archiwalne z wypowiedzią Stanisława Książka (szefa obwodu zamojskiego AK). Duży walor stanowią odrealnione, przesiąknięte metafizyką zdjęcia Szczebrzeszyna - miasteczka skupiającego w sobie całą esencję kresowości, z pozostałościami przedwojennej, żydowskiej architektury: synagogą, drewnianymi domami i greckokatolicką cerkwią, uratowaną przez doktora Zygmunta Klukowskiego.