Niepochowany

Przez trzy dekady czekał na godny pochówek. Tuż po zdjęciu z szubienicznej pętli ciało skazańca zamknięte zostało w skrzyni i przysypane piaskiem pod więziennym murem, w miejscu gdzie wyrzucano zwykle kuchenne odpadki. Później zwłoki wroga ludu trafiły do nieoznakowanej mogiłyna cmentarzu komunalnym. Kolejne, tym razem symboliczne pogrzeby odbyły się we Francji, na cmentarzu Pere - Lachaise, oraz trzykrotnie w ojczyźnie. Ale dopiero w czerwcu 1989 roku, trzydzieści jeden lat po egzekucji, tłumy rodaków zgromadziły się w Budapeszcie na uroczystej ceremonii oddania ziemi ekshumowanych szczątków bohatera filmu. Los zrządził, że tego samego dnia zmarł jego oprawca... Film Marty Meszaros ukazuje losy Imre Nagya, przywódcy krwawo zdławionego przez wojska sowieckie, z czynnym udziałem miejscowych kolaborantów, powstania węgierskiego w 1956 roku. Stalin już dawno nie żył, mieszkańcy europejskich krajów satelickich radzieckiego imperium, w tym "październikowej" Polski, podnosili wyżej głowy. Wkrótce przyszło im znów je opuścić. Nadzieje na zmiany umarły skute mrozem napływającym ze Wschodu. Nadszedł czas brutalnej rozprawy z "wrogami ludu". Szczególnie dramatyczne wydarzenia rozegrały się na Węgrzech. Bo tylko premier tego kraju, Imre Nagy, miał odwagę proklamować powstanie systemu wielopartyjnego, zapowiedzieć wolne wybory, domagać się wycofania z kraju wojsk sowieckich, wreszcie ogłosić wystąpienie ojczyzny z Układu Warszawskiego i jej neutralność. Odpowiedź Kremla była szybka i zdecydowana. Do Budapesztu wjechały czołgi, na ulicach miasta polała się krew. Opór powstańców nie trwał długo. Władzę przejęli posłuszni Moskwie figuranci z Kadarem na czele. Rozpoczęły się represje, rozprawy, egzekucje. Także Nagy trafił do więziennej celi. Jego proces był kpiną ze sprawiedliwości, wyrok - formalnością. Jan Nowicki w sposób przekonujący i przejmujący wcielił się w postać głównego bohatera filmu. A ściślej, jak powiedział o swej roli - antybohatera. Niskiego, krótkowzrocznego, lekko zezującego grubaska, który choć udręczony, szykanowany, wynędzniały, opuszczony i zdradzony przez przyjaciół, do ostatnich chwil zachowywał godność i aż po swój kres miał odwagę mówić prawdę swoim katom prosto w oczy. Nie wyrzekł się swoich czynów i ideałów, nie bał się śmierci. "Jedno tylko napawa mnie wstrętem - powiedział oprawcom - że kiedyś rehabilitować mnie będą ci, którzy mnie dzisiaj zabiją". (A TEMETETLEN HALOTT / THE UNBURIED MAN)Dramat, 123 min, Węgry/Polska/Słowacja 2004Reżyseria: Marta Meszaros, Eva PatakiZdjęcia: Nyika JancsoMuzyka: Zygmunt KoniecznyAktorzy: Jan Nowicki, György Cserhalmi, Marianna Moór, Lili Horvath, Jan Frycz, Ewa Telega, Teri Tordai, Olaf Lubaszenko, Halina Łabonarska, Maria Ciunelis, Marek Frąckowiak, Jerzy Rogowski, Jarosław Domin, Zbigniew Suszyński i inni