Sklep przy głównej ulicy

(OBCHOD NA KORZE)Tragikomedia, 121 min, Czechosłowacja 1965Reżyseria: Jan Kadar, Elmar KlosScenariusz na podstawie powieści Ladislava Grosmana: LadislavGrosman, Jan Kadar, Elmar KlosAktorzy: Ida Kamińska, Jozef Kroner, Frantisek Zvarik, HanaSlivkova, Martin Holly, Martin Gregor, Elena Zvarikova - Pappova iinni "Sklep przy głównej ulicy" przeszedł do historii kina m.in. jakopierwszy zdobywca Oscara dla filmu środkowoeuropejskiego. Scenariusz powstawał przez trzy lata, a w tym czasie LadislavGrosman rozbudował pierwotną nowelę "Pułapka" do rozmiarówkrótkiej powieści, reżyserzy zaś: Węgier Jan Kadar i MorawianinElmar Klos nakręcili dwa inne filmy. Z tekstem noweli zapoznali sięw czasach, gdy Grosman jeszcze nie publikował. Obaj znali wojennerealia i wydarzenia, o których opowiadała. Temat filmu jest bardzo poważny - ukazuje łatwość czynieniazła, objawia odpowiedzialność za totalitarną zbrodnię nie tylkobezpośrednich jej wykonawców, ale także tych, którzy swojąbiernością dają na nią przyzwolenie, oskarża chciwość i głupotę, leczrównież strach i niezdecydowanie "uczciwych". Twórców filmuzafascynowała w materiale literackim przede wszystkim stopniowazmiana tonu komediowego, czy tragikomicznego, w dramatyczny. W jednej z głównych ról, Rozalii Lautmannowej, wystąpiławybitna aktorka teatralna, ówczesny dyrektor i reżyser PaństwowegoTeatru Żydowskiego w Warszawie - Ida Kamińska, która za swojąkreację otrzymała nominację do Oscara i (podobnie jak grający TonoBrtka Jozef Kroner) wyróżnienie jury na MFF w Cannes w 1965 r. Rok 1942, miasteczko na terenie tzw. państwa słowackiego. Miejscowe władze skrupulatnie realizują ustawy norymberskie - dobrowolnie zatwierdzone przez słowacki klerykalno - faszystowski rządantysemickie przepisy o ochronie czystości rasowej. Ich częścią jest"aryzacja" żydowskiego majątku, rzemiosła i sklepów. Komendantlokalnej gwardii faszystowskiej Kolkocky proponuje swemuszwagrowi, poczciwemu stolarzowi Antonowi Brtkowi, objęciesklepiku przy głównej ulicy odebranego starej Żydówce RozaliiLautmannowej. Nieco naiwny Tono i jego żona Evelyna, którychKolkocky oszukał wcześniej przy podziale rodzinnego spadku, sązachwyceni propozycją. Gdy mija pierwsze oszołomienie, Tonozaczyna odczuwać jednak pewne zażenowanie, gdyż nieświadomanowych porządków właścicielka pasmanterii, 78 - letnia głucha RozaliaLautmannowa, bierze go za przydzielonego pomocnika. Tono stara sięjak najdelikatniej postępować ze staruszką, pozwala jej pozostać wsklepie i pomaga w pracy. Szybko okazuje się, że sklepik nie przynosidochodów, a Lautmannowa jest utrzymywana ze składek gminyżydowskiej. Będzie je dostawał także Brtko, byle nie skrzywdziłstaruszki. Stolarz przystaje na takie rozwiązanie, nie wspominając otym żonie. Kiedy nadchodzi dzień deportacji ludności żydowskiej, Tono waha się: chciałby ocalić staruszkę, nie wie jednak, jak tozrobić i czy nikt go nie zadenuncjuje. Fatalnym zbiegiem okoliczności jego dobre intencje doprowadzają do tragedii.