Sól ziemi czarnej

Dramat, 99 min, Polska 1969 Scenaruisz i reżyseria: Kazimierz Kutz Zdjęcia: Wiesław Zdort Muzyka: Wojciech Kilar Występują: Olgierd Łukaszewicz, Jan Englert, Jerzy Cnota, Wiesław Dymny, Jerzy Binczycki, Bernard Krawczyk, Jerzy Łukaszewicz, Andrzej Wilk, Daniel Olbrychski, Jerzy Trela, Henryk Talar, Antoni Zwyrtek, Helena Bełkowska, Izabella Kozłowska, Tadeusz Madeja, Henryk Maruszczyk, Jan Bógdoł, Wiesław Grabek, Marian Dziędziel, Andrzej Siedlecki, Ryszard Zaorski i inni Filmowa ballada Kazimierza Kutza, a zarazem udana próba kreacji "mitu śląskiego", traktowanego wcześniej trochę po macoszemu zarówno przez polską literaturę, jak i kino. Akcja "Soli ziemi czarnej" toczy się w 1920 roku podczas II Powstania Śląskiego. Bierze w nim udział siedmiu braci Basistów - górników z dziada pradziada, wychowanych w duchu patriotycznym. Polska to dla nich głównie piękna, lecz nie do końca jasna wizja lepszego, szczęśliwszego życia. Narratorem filmowej opowieści Kutz uczynił najmłodszego z braci, Gabryela. Dla niego udział w powstańczych walkach to zarazem inicjacja w dorosłość i pierwsza męska przygoda. Przypadek sprawia, że Gabryel podczas swej eskapady do obozu wroga poznaje niemiecką sanitariuszkę. Między młodymi szybko rodzi się uczucie. Jednak wkrótce walki wybuchają ze zdwojoną siłą i chłopak musi wracać do swoich. Po początkowych sukcesach powstańców szala zwycięstwa zaczyna przechylać się na stronę niemiecką. W filmie Kutza oprócz aktorów o ustalonej renomie wystąpiło też wielu nieznanych, na stałe zatrudnionych w śląskich teatrach. Dla dodania historii autentyzmu reżyser sięgnął też do "naturszczyków" - rodowitych Ślązaków. Użycie miejscowej gwary miało zaś na celu podkreślenie plebejskiego, ludowego nurtu powstania. Artystyczna wartość "Soli ziemi czarnej" od początku nie podlegała dyskusji. W przejmującej wizji reżysera krytycy szybko dostrzegli nową jakość w polskiej narodowej mitologii. Nawiązując do poezji romantyków i powieści Sienkiewicza, Kutz ukazał nieznane dotychczas oblicze polskiego patriotyzmu - niechętnie szafującego wielkimi słowami, za to chętnie składającego daninę krwi na ołtarzu ojczyzny. Dzieło, miejscami komiczne, miejscami głęboko wzruszające zapoczątkowało znaną "śląską trylogię", na którą złożyły się także zrealizowane przez reżysera później "Perła w koronie" (1972) i "Paciorki jednego różańca" (1979).