Stefana Żeromskiego dusza rozdarta

Część druga filmu dokumentalnego autorstwa Lucyny Smolińskiej i Mieczysława Sroki "Stefana Żeromskiego dusza rozdarta" zarysowuje sylwetkę Stefana Żeromskiego w związku z 80. rocznicą śmierci wybitnego polskiego pisarza. Film opowiada o całym życiu poety, o miejsach, w których przebywał. Jest bardzo bogato dokumentowany fotografiami Żeromskiego z różnych okresów życia, rękopisów pisarza przeplatanych nastrojowym pejzażem miejsc związanych z jego życiem. Film rozpoczyna tekst publicystyczny Stefana Żeromskiego z 1924 roku w wykonaniu aktora Andrzeja Żarneckiego. Stefan Żeromski to postać niezwykła, pisali o nim Leopold Staff, poeci "Skamandra" i redakcja "Wiadomości Literackich", Tadeusz Boy-Żeleński, Wacław Borowy i inni. Urodził się 14 października 1864 we wsi Strawczyn (woj. kieleckie) w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Nauki elementarne pobierał w szkole wiejskiej w Psarach, w 1874 wstąpił do gimnazjum w Kielcach. Dwunastoletni pobyt w gimnazjum (nauczycielem języka i literatury polskiej był Antoni Gustaw Bem) nie zakończył się zdaniem egzaminu maturalnego. Pracował jako guwerner, udzielał korepetycji, systematycznie prowadził dzienniki. Jesienią 1886 zapisał się do warszawskiej Szkoły Weterynaryjnej, brał udział w pracach tajnych organizacji, w tym w Związku Młodzieży Polskiej. Z braku środków materialnych zmuszony był porzucić studia weterynaryjne; podjął pracę nauczyciela domowego w dworach szlacheckich na Kielecczyźnie, Mazowszu, Podlasiu i w Nałęczowie. W Nałęczowie poznał swoją przyszłą żonę, Oktawię z Radziwiłłów Rodkiewiczową, która mu ułatwiła nawiązanie kontaktów literackich. Jesienią 1892 roku objął posadę zastępcy bibliotekarza w Muzeum Polski w Rapperswilu. Czteroletni pobyt w Szwajcarii umożliwił mu m.in. poznanie materiałów archiwalnych do dziejów polskiej emigracji XIX wieku, tutaj też nawiązał bliskie znajomości z politykami związanymi z ówczesnym ruchem socjalistycznym. W tym okresie ukazują się pierwsze książki "Rozdzióbią nas kruki, wrony" (1895), "Opowiadania" (1895), "Syzyfowe prace" (1897). W latach 1897-1904 pracował w bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. Po roku 1904 sytuacja materialna pozwoliła mu zająć się wyłącznie działalnością pisarską. Przebywa w Nałęczowie, Zakopanem, we Włoszech, na trzy lata przenosi się do Paryża. Po powrocie do kraju w 1912 osiada w Zakopanem, gdzie spędza lata pierwszej wojny światowej. W tym okresie rozwodzi się z Oktawią Żeromską, nawiązuje związekz Anną Zawadzką. Jesienią 1818 przenosi się do Warszawy. W okresie plebiscytu na Warmii i Mazurach razem z Janem Kasprowiczem bierze udział w agitacji na rzecz przyłączenia tych ziem do Polski. W 1920 zakłada Towarzystwo Przyjaciół Pomorza. Pełni funkcje korespondenta wojennego w czasach wojny polsko-bolszewickiej. Zabiera publicznie głos w kwestiach publicznych, atakowany przez prawicę polityczną. Był inicjatorem projektu Akademii Literatury, założyciel Straży Piśmiennictwa Polskiego i polskiego oddziału PEN-Clubu (1924), współtwórca i pierwszy prezes Związku Zawodowego Literatów Polskich. Niepowodzeniem kończą się starania o przyznanie mu Nagrody Literackiej Nobla. Umiera 20 listopada 1925 roku w Warszawie. Pogrzeb Stefana Żeromskiego 23 listopada 1925 roku stał się manifestacją narodową. Pisarza pochowano na warszawskim cmentarzu ewangelicko-reformowanym.