Umberto D.

Arcydzieło filmowego neorealizmu, jakim bez wątpienia jest "Umberto D.", pod wieloma względami różni się od typowych filmów tego kierunku: brak tu dynamicznej akcji, obraz społeczeństwa okrojono do niezbędnego minimum, a bohater - emerytowany urzędnik - jest postacią z peryferii życia i niemieszczącą się w polu zainteresowań ówczesnego kina. Nie był jednak nieważny dla autorów filmu. Ojciec reżysera, skromny urzędnik bankowy, miał na imię Umberto i najpewniej Cesare Zavattini, pisząc scenariusz filmu (nominowany do Oscara), świadomie nadał bohaterowi rysy De Siki seniora. Zrewanżował się w ten sposób koledze równie osobistym materiałem scenariuszowym za realizację wymarzonego przez siebie "Cudu w Mediolanie". Postać tytułowego Umberta odtwarza typowy dla neorealizmu aktor niezawodowy, Carlo Battisti, profesor uniwersytetu, nigdy wcześniej niewystępujący przed kamerą. Umberto Domenico Ferrari to samotny emeryt, bez rodziny i przyjaciół, jeśli nie liczyć małego psa. Prowadzi puste i monotonne życie, bez perspektyw na odmianę losu. Zajmowany od 30 lat sublokatorski pokój Umberta jest ubogi i ponury, ale i tak za kosztowny na jego skromną rentę. Umberto zalega z opłatą od miesięcy i właścicielka, nie licząc już na pieniądze, zamierza go po prostu wyeksmitować z pokoju, który będzie jej potrzebny po zbliżającym się zamążpójściu. Odrobiną współczucia i zainteresowania obdarza Umberta jedynie młoda służąca Maria, która krząta się od rana po brudnej kuchni. Wiedząc, że staruszek jej nie wyda, zwierza mu się ze swego kłopotu: jest w ciąży i wkrótce właścicielka domu zapewne ją oddali, a dziewczyna nie wie nawet, który z dwóch żołnierzy z pobliskiego garnizonu, z którymi się zadała, jest ojcem jej dziecka. Powrót do domu w takim stanie również wydaje się jej niemożliwy. Wkrótce Umberto idzie na krótko do szpitala, a gdy wraca, w swoim pokoju zastaje ekipę murarzy odnawiających ściany. Umberto udaje się przede wszystkim na poszukiwanie psa, jedynej bliskiej istoty, a później próbuje zdobyć pieniądze na opłacenie pokoju. Miara jego upokorzenia dopełnia się, gdy w pewnej chwili uświadamia sobie, że stojąc na ulicy po raz pierwszy wyciąga rękę po jałmużnę. W ostatniej chwili zawstydzony odwraca dłoń, jakby sprawdzał, czy nie pada deszcz. W takiej sytuacji pozostaje mu już tylko jedno wyjście: samobójstwo. Chcąc zabezpieczyć los psa, próbuje go umieścić w schronisku dla zwierząt, ale żądają tam zapłaty, na którą Umberta nie stać. Staruszek postanawia więc, że ukochany psiak będzie z nim dzielił los do ostatka. Surowy obraz beznadziejności życia w nędzy, poniżeniu i samotności uczyniły film mało atrakcyjnym dla szerszej publiczności i w rozpowszechnianiu "Umberto D." poniósł klęskę. Drastyczna wymowa społeczna filmu rozjuszyła też konserwatywnych polityków, którzy zaatakowali włoską kinematografię, a szczególnie De Sikę i Zavattiniego za "oczernianie kraju przez demagogiczne wyjaskrawianie nędzy".