Underground

(UNDERGROUND) Film obyczajowy, komediowy, wojenny, 163 min, Jugosławia/Francja/Niemcy 1995Reżyseria: Emir KusturicaScenariusz: Duan Kovaźević, Emir KusturicaMuzyka: Goran BregovićAktorzy: Miki Manojlović, Lazar Ristovski, Mirjana Joković, Slavko Śtimac, Ernst Stotzner, Srdan Todorović, Davor Dujmović i inni"Był sobie kiedyś kraj..." - taką znaną z baśni formułą zaczyna się ten niezwykły film, uhonorowany Złotą Palmą w Cannes w 1995 r. "Underground" to narodowa epopeja, w której reżyser ukazał w sposób metaforyczny dzieje swego kraju od 1941 r. do czasów wojny domowej jaka ogarnęła Jugosławię pół wieku później. Wyjątkowo śmieszny film mówiący o sprawach szalenie poważnych, a zarazem dzieło bardzo osobiste. Emir Kusturica, Bośniak urodzony w Sarajewie, mający też w rodzinie - jak większość ludzi w jego kraju - Serbów i Chorwatów. Realizuje filmy w EuropieZachodniej i USA. Zawsze tęsknił za ojczyzną - nowoczesną, ale jednolitą i silną. Sam mówił na konferencji prasowej: "Urodziłem się w kraju, w którym nadzieja, radość życia i śmiech były silniejsze niż gdziekolwiek. Ale i zło także!". Tego kraju już nie ma, bo - jak określa to narrator "Undergroundu" - "chorował na otwarte złamanie duszy". Kusturica nie oszczędza w filmie nikogo. Wycinkami starych kronik filmowych przypomina rodakom o romansie z faszyzmem i konkubinacie z komunizmem. Jednak jego "Underground" to przede wszystkim analiza ludzkich namiętności, które miłość zamieniają w nienawiść, a bohaterstwo mieszają z bandytyzmem. Scenariuszową inspiracją "Undergroundu" była napisana w połowie lat 70. sztuka Duana Kovaźevicia. Kusturicazaczerpnął stamtąd pomysł o zakochanym mężczyźnie, który przez 20 lat więzi swego konkurenta w piwnicy, wmawiając mu, że nadal trwa wojna. Ta anegdota posłużyła reżyserowi do nakreślenia wizji wydarzeń w Jugosławiiw ciągu ostatniego półwiecza. Scenariusz, napisany wspólnie przez Kovaźevicia i Kusturicę, był wielokrotnie zmieniany jeszcze w trakcie realizacji filmu. Główną rolę, Marka, reżyser powierzył swemu ulubionemu aktorowi, Mikiemu Manojloviciowi, który wystąpił też w innym, nagrodzonym Złotą Palmą filmie Kusturicy - "Tata w podróżysłużbowej". Jego ekranowym przyjacielem, Czarnym, jest Lazar Ristovski, Czarnogórzec, o którym reżyser mówił, że "nie odróżnia kina od życia: w trakcie realizacji był ranny 25 razy". W kwietniu 1941 r. niemieckie samoloty bombardują Belgrad, w Jugosławii zaczyna się wojna. Dwaj przyjaciele: Marko i Czarny należą do partii komunistycznej i działają na czarnym rynku, handlując czym się da. Ponieważnaloty nie ustają, Marko i Czarny ukrywają swych bliskich, sąsiadów i znajomych w wielkiej piwnicy dziadka Marka. Tam Vera, żona Czarnego, rodzi swego pierworodnego, Jovana, i wkrótce umiera. Tam również znajduje schronienie brat Marka, Ivan, kaleka i jąkała, niegdyś dozorca w stołecznym zoo, który do piwnicy zabiera ze sobą ukochaną małpę, Soni, jedyne uratowane zwierzę.