Wahadełko

Wahadełko to w żargonie lekarskim nazwa epilepsji. Jej atak można bowiem wywołać, wprawiając w wahadłowy ruch jakiś przedmiot przed oczami chorego. Głównym bohaterem filmu Filipa Bajona jest trzydziestokilkuletni Michał, były student politechniki i przewodniczący ZMS. Większość czasu spędza w łóżku w swoim zagraconym pokoju. Cierpi na padaczkę, depresję oraz cukrzycę lub astmę (tego nie sprecyzowano). I on także ma swoje "prywatne" wahadełko. Czym ono jest? To jedno z pytań, które stawia widzowi reżyser. Nagrodzony "Srebrnymi Lwami Gdańskimi" na festiwalu w 1984 r. film Filipa Bajona to kameralny dramat psychologiczny, tak różny od niektórych jego wcześniejszych produkcji, pełnych rozmachu, zapełnionych tłumem postaci i wydarzeń ("Aria dla atlety", "Wizja lokalna 1901"). "Wahadełko" trwa niespełna godzinę i rozgrywa się w kręgu czterech osób: matki, dwojga jej dorosłych dzieci i sąsiadki, która pojawia się tylko epizodycznie. Centralną postacią jest Michał. Ciężar jego pielęgnacji spoczywa głównie na Anieli, siostrze bohatera. To ona podaje mu lekarstwa, spełnia wszystkie polecenia. Jedynym jasnym promykiem w jej bezbarwnym życiu jest "ogródek", który z braku odpowiedniejszego miejsca urządziła w kuchni. Anielę i Michała oddziela od matki duchowa przepaść. Ich rodzicielka była w czasach stalinowskich przodownicą pracy. Opętana przez demona ideologii wiele lat zaniedbywała dom i dzieci. Gdy kilkuletni syn był w sanatorium, nie odwiedziła go w święta Bożego Narodzenia. Dla psychiki chłopca miało to katastrofalne następstwa. Uraz został mu na całe życie. Nie tylko do matki, również do złowrogiej epoki, która mu ją odebrała. Nawet jako dorosły człowiek nie potrafi uwolnić się od wspomnień z lat pięćdziesiątych. Ascetyczną współczesną fabułę filmu przeplatają sceny retrospektywne z okresu "błędów i wypaczeń", zrealizowane w poetyce dokumentalnej. Z jednej strony pokazują one przyczyny całkowitego rozkładu rodziny Michała. Dowodzą, jak ideologia może zniekształcić ludzkie sumienie i doprowadzić do zniszczenia więzów z najbliższymi. Z drugiej zaś sugerują, że nie tylko epileptycy mają swoje "wahadełka". Mają je także społeczeństwa, otumanione propagandą i zahipnotyzowane perfidną socjotechniką. Dramat psychologiczny, 56 min, Polska 1981 Scenariusz i reżyseria: Filip Bajon Zdjęcia: Wit Dąbal Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Janusz Gajos, Mirosława Marcheluk, Halina Gryglaszewska, Dorota Stalińska