Iluminacja

Pochodzący z Pułtuska Franciszek Retman (Stanisław Latałło), pozornie przeciętny student fizyki, kieruje się w życiu pragnieniem poznania prawdy o sensie ludzkiej egzystencji, o sobie i otaczającym go świecie. Wybrał fizykę, bo jego zdaniem właśnie ta dziedzina nauki daje jasne, konkretne i pewne odpowiedzi na nurtujące go pytania. Z czasem jednak, doświadczając coraz boleśniej życia, pewność tę traci. Głęboko przeżywa śmierć kolegi w Tatrach. W górach poznaje też Małgosię, z którą romans kończy się niespodziewaną ciążą. Wtedy Franciszek podejmuje decyzję o ślubie i - aby utrzymać rodzinę - porzuca ukochane studia. Teraz prawdy o sobie musi szukać w inny sposób: podczas pracy w fabryce kineskopów, w wytwórni sprzętu medycznego, a nawet w klinice psychiatrycznej, w której - dla zarobku - poddaje się doświadczeniom. Trafia nawet na jakiś czas do zakonu kamedułów, ale wraca stamtąd do rodziny. Kiedy sprawy zaczynają układać się pomyślniej, daje o sobie znać choroba serca. "Używając w tytule słowa "iluminacja" chcę podkreślić, że wysiłki umysłu nie są warunkiem wystarczającym dla osiągnięcia oświecenia. Człowiek musi przebyć wiele prób i doświadczeń, aby przybliżyć się do prawdy, sama wiedza mu nie wystarczy. Doświadczenia życia są tak samo jedną z postaci prawdy, jak nauka i jej poszukiwania. Główny sens filmu widzę w zwróceniu uwagi na potrzebę poznawczej postawy wobec świata" - wyjaśniał reżyser Krzysztof Zanussi po premierze filmu. Jego filmowy esej o poszukiwaniu prawdy, w którym obok aktorów wystąpili m.in. wybitny filozof Władysław Tatarkiewicz, fizyk Iwo Birula-Białynicki i astronom Włodzimierz Zonn, szerokim echem odbił się nie tylko w Polsce, ale i na świecie. W Locarno "Iluminacja" otrzymała główną nagrodę - Złotego Lamparta, nagrodę FIPRESCI i jury ekumenicznego. Film triumfował poza tym na festiwalach w Mannheim, Figueira da Foz i Rawennie, otrzymał nagrodę specjalną w Gdyni i dwie statuetki w Łagowie. Wydarzeniem okazał się udział w filmie Stanisława Latałły, zdolnego operatora i świetnie zapowiadającego się reżysera.