80-ta rocznica konferencji w Wannsee. Debata

W południe 20 stycznia 1942 r. w willi w Wannsee, dzielnicy Berlina, zebrało się piętnastu wysokich przedstawicieli, partii nazistowskiej (NSDAP), policji bezpieczeństwai administracji Trzeciej Rzeszy. Organizator spotkania, szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) Reinhard Heydrich poinformował w rozesłanym zaproszeniu, że celem spotkania"połączonego ze śniadaniem" będzie omówienie "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej" w Europie. 20 stycznia 2022 roku minie 80. rocznica tej niesławnej konferencji. Często mówi się, że w willi nad jeziorem Grosser Wannsee zapadła decyzja o wymordowaniu wszystkich europejskich Żydów. Sprawa jest bardziej złożona. Masowe mordy Żydów Niemcy rozpoczęli już wcześniej - bezpośrednio po atakuna Związek Radziecki latem 1941 r. Do końca tego roku w egzekucjach przeprowadzanych przez podległe Himmlerowi i Heydrichowi Einsatzgruppen oraz wysłane na wschód bataliony policji zginęły setki tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci. Jesienią 1941 r. Niemcy prowadzili eksperymenty z wykorzystaniem zasilanych spalinami komór gazowych na ciężarówkach. Zaczęli je regularnie stosować 8 grudnia 1941 r. w nowo utworzonym ośrodku zagłady w Chełmnie nad Nerem. Najnowsze badania wskazują, że pomysł Hitlera i Himmlera, by "ostateczne rozwiązanie" polegało na eksterminacji wszystkich Żydów jeszcze przed końcem wojny, dojrzał późną jesienią 1941 r. Z polskiej perspektywy kluczowa wydaje się obecność na konferencji w Wannsee Josefa Bühlera (zastępcy generalnego gubernatora Hansa Franka) i szefa Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Generalnym Gubernatorstwie, Eberharda Schöngartha. Bühler usilnie prosił Heydricha, aby "rozwiązywanie tego problemu" rozpocząć od okupowanej Polski, tak aby "jak najszybciej usunąć Żydów z Generalnego Gubernatorstwa". Zadeklarował wszelką pomoc dla Policji Bezpieczeństwa ze strony administracji GG i wspomniał, że na podległym mu terytorium "pewne przygotowania" już się rozpoczęły. Rzeczywiście, w tym czasie trwała budowa obozu zagłady w Bełżcu. Niespełna dwa miesiące po konferencji w Wannsee, 17 marca 1942 r. Niemcy wysłali na śmierć do Bełżca Żydów z getta w Lublinie. Rozpoczęła się akcja eksterminacji Żydów w Generalnym Gubernatorstwie oznaczona na cześć Heydricha kryptonimem "Reinhard". Do udziału w debacie zaprosimy najwybitniejszych historyków, którzy od wielu lat zajmują się zagadnieniem zagłady. Z pewnością wytłumaczą oni widzom niezwykle złożoną historię konferencji i jej wpływu na dalszy przebieg zagłady.