Z archiwum IPN

Program prezentujący wydarzenia z historii Polski. To zupełnie nieznane szerszej publiczności, a wynikłe z ostatnich odkryć młodych historyków Kazimierza Krajewskiego i Tomasza Łabuszewskiego dzieje podziemia Narodowego na Mazowszu. Niezwykłość partyzantki opisywanej precyzyjniej jako Narodowe Zjednoczenie Wojskowe polega na niecodziennej determinacji. Nie ma mowy o ustępstwach wobec komuny, kapitulacjach, ujawnieniach. Wszyscy bohaterowie tej opowieści giną w walce. Kiedy grupy operacyjne UB i KBW zabijają jednego dowódcę, jego miejsce zajmuje następny. W pewnym momencie nie ma już oficerów i funkcję Komendanta Okręgu przejmuje chorąży o pseudonimie Las. Badania pokazały źródła tej niezwykłości. Spora część NZW na Mazowszu to kresowiacy, którzy poznali komunę od podszewki. W aktach wielu zapisano miejsce urodzenia Wilno. Druga cecha to niezwykła prawość. Nie ma tu mowy o dziczeniu partyzantki w miarę upływu czasu walk, działają sądy, jest precyzyjna dokumentacja do najdrobniejszych nawet spraw dyscyplinarnych. Zupełnie szokująca jest formuła demokracji wojskowej, gdzie dowódcy są wybierani, a każdego roku podwładni udzielają im absolutorium. Tak się dla nas szczęśliwie stało, iż ocalały ogromne archiwalia grup NZW, a w nich kilka dokumentów wzruszających. Jeden to list do Administracji Przyszłej Wolnej Polski. Ci żołnierze nie wątpią w czasach najgłębszego stalinizmu, że być może przyjdzie im polec, ale kiedyś kraj otrząśnie się z komuny.