"Historia Żydów" od 4 maja w Planete+

W pierwszym odcinku "Historii Żydów" angielski historyk Simon Schama opowiada o losach narodu żydowskiego poprzez nietuzinkowe postacie i fakty, które zmieniły bieg historii. Wspomina m.in. Zygmunta Freuda, który umarł na wygnaniu w Londynie, najemników żydowskich, żyjących wśród pogan w Egipcie, oczekujących apokalipsy żydów mesjanistycznych (synów Nowego Przymierza), których Izrael nie uznaje oraz żydowskiego historyka Józefa Flawiusza, uczestnika powstania antyrzymskiego w Jerozolimie i świadka zburzenia tamtejszej świątyni. Ale historia narodu żydowskiego sięga znacznie dalej, do roku 1800 p.n.e., kiedy Abraham przywędrował z Ur w Mezopotamii do ziemi Kanaan (obecnie Palestyna oraz państwo Izrael).

O losach Żydów i ich burzliwej relacji z Bogiem opowiada Biblia. To przywiązanie do tej księgi określiło odrębną tożsamość Żydów jako narodu wybranego i pozwoliło im przetrwać wieki życia na wygnaniu w diasporach, niewolnictwa, wojen, deportacji i asymilacji. W drugim odcinku serii Simon Schama koncentruje się na średniowieczu. Przez chrześcijan byli nazywani „zabójcami Chrystusa”, przez muzułmanów „dhimmi" (niemuzułmańscy obywatele wspólnoty islamskiej). Żydzi musieli wówczas walczyć o własną tożsamość, często poświęcając życie. Potrafili jednak znaleźć swoje miejsce obok wyznawców dominujących religii, a okresy prześladowań zmienić w dziesięciolecia tolerancji, ochrony i pokojowego współistnienia.

Dokumenty, które zachowały się do dziś dają świadectwo obfitującej w osobiste i społeczne sukcesy żydowskich bankierów, kupców, lekarzy, poetów i artystów, którzy działali w Lincoln, Cordobie, Wenecji i Kairze. Ale relacjonują one również tragiczną historię wydalenia Żydów z Hiszpanii w 1492 roku. W trzeciej odsłonie Simon Schama zgłębia losy Żydów w erze nowożytnej, kiedy wraz z oświeceniem i Rewolucją Francuską runęły mury europejskich gett. Wkrótce mądrość i kreatywność Żydów wniknęła w codzienność Europy. Pojawiły się nietuzinkowe osobowości i wielkie kariery. W świecie muzyki rozkwitły talenty Giacoma Meyerbeera i Feliksa Mendelssohna, którzy tworzyli tradycję żydowskich geniuszy muzycznych. Ale wraz z romantyzmem odżyły wywodzące się ze starożytności uprzedzenia. Pojawiły się ruchy nacjonalistyczne, a z nimi antysemityzm. Schopenhauer, Nietzsche i Wagner, który ostanie lata spędził na pisaniu antysemickich rozpraw teoretyczno-filozoficznych, zapoczątkowali drogę do Holokaustu. Skazanie Alfreda Dreyfusa, francuskiego kapitana żydowskiego pochodzenia, uświadomiło twórcy syjonizmu Theodorowi Herzlowi, że pełna asymilacja Żydów w innych narodowych kulturach nie jest możliwa i że potrzebują oni własnej ojczyzny.

W czwartej części historyk zabiera widzów do zapomnianego świata sztetl, czyli żydowskich miasteczek i wsi Europy Wschodniej, w których wykształcił się specyficzny wzorzec życia pobożnego Żyda. Najbardziej znanym sztetlem w kulturze popularnej jest fikcyjne miasteczko Anatewka ze "Skrzypka na dachu". Rozkwitł w nich chasydyzm, zwany polskim, będący najbardziej charakterystycznym i prawdopodobnie najmniej rozumianym sposobem wyrażania żydowskiej wiary. Schama opowiada także o bulwarach Odessy, gdzie debatowano nad wyższością rewolucyjnego socjalizmu radzieckiego nad syjonizmem oraz o ukraińskim mieście Humań, gdzie spoczywa rabin Nachman z Bracławia, a jego grób jest celem pielgrzymek tysięcy chasydów z całego świata.

W ostatnim odcinku "Historii Żydów" Simon Schama bada, jak Holokaust i powstanie państwa Izrael na zawsze zmieniły to, czym jest bycie Żydem. Schama opowiada o postaciach i wydarzeniach, które obróciły syjonistyczne marzenia o stworzeniu żydowskiego państwa w rzeczywistość. Są wśród nich: pisarz David Grossman, fotografik Micha Bar-Am, założyciel kibucu Freddie Kahan, osadnik na Zachodnim Brzegu Zvi Cooper i palestyński wieśniak Yacoub Odeh. Film pokazuje, jak wzniosłe idee i nagląca potrzeba posiadania domu doprowadziła do konfliktu, wywłaszczenia i okupacji, które nastąpiły w wyniku utworzenia żydowskiego państwa.

Premierowe odcinki miniserii "Historia Żydów" w poniedziałki od 4 maja o godz. 22:00 w Planete+.